PARTUTURAN DALAM BAHASA BATAK

Written By Unknown on Senin, 03 Februari 2014 | 10.29


Diparngoluan siapari ni hita halak Batak partuturan ido ondolan ni Falsafah ni parngoluan i, laos partuturan i do na songon tiang partunggul ni pardomuan  parmudaran laos partuturan ido na manontuhon sikap ta  maradophon dongan. 
Tolu bagian bolon do partuturan, jala laos i do na ginoaran “ DALIHAN NATOLU ”
Poda nia akka ompuna si jolo-jolo tubu :
  • Tiniptip sanggar bahen huru-huruan ; Jolo sinukkun marga asa binoto partuturan
  • Hau antalan parasaran ni binsusur ; Sai tiur do pardalanan molo sai denggan iba martutur

A. Dongan Sabutuha, dohot na ni etong songon dongan sabutuha 
  1. .Dongan sa Ama ni suhut
  2. Paidua ni suhut (ama martindohon)
  3. Hahaanggi ni suhut/ dongan Tubu (ompu martinodohon)
  4. Bagian Panamboli (Panukkun) ni suhut
  5. Dongan samarga ni suhut (dongan sabutuha)
  6. Dongan sai ina ni suhut (pulik marga)
  7. Dongan sapadan ni ompu (pulik marga)
  8. Pariban  (Goar “pariban” ro sian hata “ na pinariba”. Artina na ni etong songon   diri niba/ iba
  9. Dongan sabutuha, raja ni ginokkon dohot ale-ale.
   Falsasafah ni pardongan  sabutuhaon :


  a. Manat mardongan sabutuha, molo naeng sangap ho 
  b. Tampulon aek do mardongan sabutuha
  c. Tali parpaut tali panggongan ; tung taripas laut sai tinanda do rupa ni dongan

B. Boru
  1. Iboto
  2. Boru tubu dohot namboru ni suhut
  3. Boru di ampuan ima naro sian naasing jala ni jalo niampuan di huta niba
  4. Boru nagojong ( nungga boru hian sian ama dohot ompung jala laos sahuta dohot   hulahula) 
  5. Ibebere
  6. Akka boru ni parboruan dohot bere, dohot boru ni  ni parparibanon dohot boru ni sude  dongan sabutuha)
  7. Boru ni dongan sa ina do boru ni dongan sa parpadanan
   
   Falsafah ni parboruon :
  a. Elek maho marboru molo naeng ho sonang
  b. Bungkulan do boru ( si bahen pardamean/ pardomuan)
  c. Durung do boru, tomburan hulahula (sipanumpahi do boru tongtong di hulahula)
  d. Unduk marmeme anak, laos unduk do marmeme boru (lapatanna: dos do holong ni roha   dianak dohot        di  boru)
  e. Tinallik landorung bontar gotana ; Dos do anak dohot boru nang pe pulikpulik margana

C. Hulahula ima :


1. Tunggane (lae) dohot simatua ni suhut ( on ma na di goari apala hulahula ni suhut)
2. Tulang ( apala hula-hula ni amang ni suhut)
3. Bona tulang (bona hula) ima apala hula-hula ompung ni suhut
4. Bona ni ari (apala hulahula ni amang ni ompung ni suhut)
5. Bona ni ari  nama ginoaran sude hulahula na di ginjang ni i
6.    Tulang rorobot (tulang ni tunggane boru ni suhut dohot tulang ni inangna dohot tulang ni  ompung boruna       manang pomparan n ii). Boru ni tulang rorobot ma na nidokna   boru ni tulang naso boi olion, ai bao niba       doi.
7. Laos hulahula do attong etongon sude hulahula ni dongan sabutuha

Falsafah taringot tu hulahula :

a. Sigaton lailai do na marhulahula. Artina : suman tu na manontuhon manuk jambe manang manuk boru boru sai jolo sinigat lailaina, songon ido ikkon sai manatan jala tangkasan pangalaho (sifat) dohot na hinalomohon ni angka hulahula niba, asa i bahenonta na songon sipatudu (pedoman) di angka ulaon adapt maradophon nasida
b. Na mandanggurhon tu dolok do iba mangalehon tu hulahula. Artina : Sai marlipat ganda do pasu pasu jaloon (sian Tuhan ta) molo basa iba marhulahula.
c. Hulahulai do Debata na tarida. ( Ia istilah “Debata” dison pandokna pe ikkon marondolan (bertekanan) di ruas “ba” do ndada di rua “ta”. Asa lapatan ni pandohan i pe on do : ikkon mansai sangap do  berengon jala bahenon hulahula)
d. Hulahulai do mula ni mataniari binsar . hatoranganna : ia anak dohot boru di etong halak batak doi mata ni ari na. Holom do portibi on di panghilalaan ni halak na so mardakdanak.   Lapatannna: ala boru ni hulahulai do na gabe haroroan ni hagabeon nidonganan ni pasupasu dohot nidonganan ni tangiang ni nasida tu Tuhan ta i,  gabe gi noaran ma nasida mula ni mata ni ari binsar 
e. Obuk do jambulan na nidandan baen samara ; Pasu pasu na mardongan tangiang ni hulahula mambaen marsundutsundut so ada mara
f. Ni durung situma, laos dapot porapora ; Pasu pasu na mardongan tangiang ni hulahula mambahen na pogos boi gabe mamora



GOAR GOAR NI  PARTUTURAN DOHOT PANJOUONNA 

Pardongan sabutuhaon

a. Molo baoa iba dohonon ma :
1. “ Amang “ tu ama pangintubu niba ; jouhonon “amang”
2. “ Amangtua “  tu sude haha/parhahaon ni amang ni iba siala marga dohot siala parparibanon; jouhonhon : “amangtua” alai boi do ‘amang’ sambing 
3. “Amanguda” tu sude anggi/paranggion ni amang ni iba siala marga dohot siala parparibanon
4. “haha(ng) , angkang”  tu sude baoa na tumodohon iba anak ni amang ni iba dohot tu sude anak ni amangtua
5. “anggi” tu sude baoa na tinodohoniba tubu ni amang ni iba
6. “Hahadoli” tu sude baoa pomparan ni angka ompu na tumodohon ompuniba hirahira 7 (pitu) sundut di ginjang na gabe paniseniba di angka ulaon adat; jouonma on “angkangdoli”.
7. “Anggidoli” tu sude baoa pinompar  ni angka ompu na tinodohon ompuniba hirahira 7 (pitu) sundut di ginjang na gabe paniseniba di angka ulaon adat; jouonma on “anggidoli”.
8. “Ompung” tu amang ni amang ni ibadohot tu sude amang ni amangtua dohot amanguda. Boi do jouon ompungdoli. 
9. “Amang mangulahi” ima tu amang ni ompung ni iba; jouon ma “amang”
10. “Ompung mangulahi” ima tu ompung ni ompung ni iba ; jouon ma “ompung”

Tu angka ina na nialap nasida

1. Inang, jouon  “inang”
2. Inangtua jouon “Inangtua”
3. Inanguda jouon “inanguda”
4. Angkanboru jouon “angkang”
5. Anggiboru jouon  “inang”
6. Angkangboru jouon “angkang”
7. Anggiboru jouan “inang”
8. Ompung boru, jouon ompung/ompung boru
9. Inang mangulahi jouon “inang”
10. Ompung  boru mangulahi jouon “ompung”

b. Parhulahulaon
Molo baoa iba dohonon ma : 
1. “ Simatua doli” tu amang, amangtua dohot amanguda ni na nialapniba…jouon “amang”
2. “ Simatua boru” tu inang, inangtua dohot inanguda ni nanialap ni iba. Jouon ma “inang”.
3. “Tunggane” di deba luat manang tempat  didok “lae”, tu iboto ni nanialap ni iba. Jouon ma “tunggane”
4. “Inang bao” tu na nialap ni tunggane niba, jouon “inang”.
5. “Tulang na poso” tu nanialap ni tulang naposo ni iba, jouon ma “tulang”.
6. “Nantulang na poso”, tu nanialap ni tulang naposo ni iba, jouon ma “nantulang”.
7. “Ompung” tu amang dohot tu inang ni simatua ni iba, jouon ma “ompung”.
8. “Tulang” tu iboto ni inang ni iba, jouon ma “tulang”.
9. “Nantulang” tu nanialap ni tulang ni iba, jouon ma “nantulang”
10. “Ompung bao” tu natoras ni inang ni iba, jouon ma “Ompung”.
11. “Tulang rorobot” tu tulang ni inang ni iba dohot tulang ni nanialap ni iba
12. “Tulang rorobot” tu sude hulahula ni hulahula
13. “Bona tulang” manang “bona hula” tu apala hulahula ni ompung suhut niiba
14. “Bona ni ari” tu apala  hulahula ni ompung suhut ni amang ni iba
15. “Bona ni ari” tu sude nadiginjang ni no.14


c. Parboruon

1. “Hela” tu na mangalap boru ni iba dohot boru ni hahaanggi ni iba jouon ma “amang hela”
2. “Lae”  tu  amang, amangtua, amanguda ni hela ni iba, jouon ma “lae”.
3. “Ito” tu inang, inangtua dohot inanguda ni hela ni iba jouon ma ito
4. “Lae” tu namangalap iboto ni iba, jouon ma “lae” 
5. “Amang boru” tu namangalap iboto ni amang ni iba, jouon ma “amang boru”.
6. “Namboru” tu iboto ni amang ni iba, jouon namboru
7. “Lae” tu anak ni amangboru ni iba, jouon ma “lae”
8. “ito” tu boru ni amang boru ni iba, jouon ma “ito” 
9. “Amang boru” tu hahaanggi ni amang boru ni iba, jouon ma “amang boru”.
10. “Lae” tu amang ni amang boru ni iba, jouon “lae”
11. “Ito” tu inang ni amang boru ni iba jouon ma “ito”.
12. “Bere” tu hahaanggi dohot tu tu iboto ni hela ni iba, jouon ma “bere”.
13. “Bere”, tu anak dohot boru ni iboni iba, jouon ma “bere”
14. “Bere” tu ito ni amangboru ni iba, jouon ma “bere”.


Tambahan: 
1. Holan baoa do na marlae, martunggane, martulang naposo dohot mar nantulang naposo
2. Holan boru-boru do mareda, mar amang na poso dohot mar inang naposo
3. Ia di deba daerah songon di Silindung, molo di parparibanon, sai umur do manontuhon ise siangkangan, ise sianggian. Ale dasing di Toba. Dos do peraturan ni siangkangan dohot sianggian di parparibanon dohot pardongan sabutuhaon


oleh : Arlinton hutagalung 



0 komentar: